W listopadzie 2022 roku Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do NSA z wnioskiem o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów podatkowych dotyczących nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez tzw. „zerową” grupę podatkową (zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę). Należy zaznaczyć, że darowizna środków pieniężnych do wysokości 10.434 zł w ogóle nie podlega opodatkowaniu (art. 9 ust. 1 pkt 1 u.p.s.d.). Zgodnie z art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn w tej grupie obowiązuje zwolnienie z płacenia podatku pod dwoma warunkami:
1) zgłoszenie dokonania darowizny właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego;
2) w przypadku gdy przedmiotem darowizny są środki pieniężne – udokumentowanie ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej (SKOK) lub przekazem pocztowym.
To właśnie druga z przesłanek, czyli udokumentowanie darowizny budzi duże wątpliwości, czego dowodem jest niejednolite orzecznictwo sądów administracyjnych oraz różna praktyka organów podatkowych.
Przepis stanowi jedynie o obowiązku udokumentowania otrzymania pieniędzy dowodem przekazania na rachunek bankowy. Głównym źródłem sporów jest odpowiedź na pytanie, czy wymóg udokumentowania, w sytuacji otrzymania pieniędzy od darczyńcy w gotówce, spełnia wpłacenie ich przez obdarowanego na własny rachunek bankowy. Jednym z możliwych stanów faktycznych jest także wpłata gotówki na rachunek bankowy obdarowanego przez darczyńcę. Do tej pory sądy stały na stanowisku, że przekazanie darowizny w gotówce obdarowanemu, który następnie sam wpłaci środki na rachunek bankowy, wypełnia ten obowiązek (wyrok WSA w Poznaniu sygn. I SA/Po 617/22).
Jak argumentował RPO konstrukcja przepisów podatkowych „nie powinna stawać się swoistą pułapka dla podatników – zwłaszcza, że w tym przypadku mamy do czynienia ze zwolnieniem, mającym na celu wsparcie obywateli w realizacji ich potrzeb rodzinnych.
Orzeczenie NSA z całą pewnością jest co najmniej zaskakujące. Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził, że wpłata środków przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy nie spełnia wymogu identyfikacji stron umowy darowizny. W związku z tym w takich sytuacjach fiskus może upomnieć się o podatek.
